Zasięg występowania i biotop

Jego liczne podgatunki zamieszkują Europę (część Półwyspu Skandynawskiego, Europa Środkowa i południowa), Azję (od Morza Czarnego do Morza Ochockiego i Morza Japońskiego), północną Afrykę. W Afryce żyją tylko na północy, dochodząc na południe do Sahary. Introdukowany w Ameryce Południowej, Australii i Nowej Zelandii.
W Polsce występuje jeleń europejski (Cervus elaphus elaphus), nazywany również jeleniem skandynawskim.
W populacjach jelenia szlachetnego występującego w Polsce wyróżnia się kilka ekotypów: jeleń bieszczadzki (największy i najsilniejszy), jeleń mazurski, jeleń wielkopolski i jeleń pomorski.
W Polsce występuje we wszystkich większych kompleksach leśnych. Preferencje środowiskowe jeleni są zależne od pory roku. Głównym środowiskiem są nizinne i górskie lasy liściaste i mieszane. Z uwagi na rozłożyste poroże unikają terenów gęsto zakrzewionych.

charakterystyka

Jest drugim - po łosiu - dużym gatunkiem z rodziny jeleniowatych. Jelenie ubarwione są zazwyczaj jednolicie, tylko młode są cętkowane na bokach i grzbiecie. Latem brązowopłowe do rudawego, zimą szarawe, z ciemniejszym karkiem u samców. Na szyi mają dłuższe włosy tworzące rodzaj grzywy zachodzącej na kłąb. Grandle są rozwinięte słabo, siekaczy brak.
Jeleń szlachetny występujący w Polsce może osiągać 2,5 m długości i wysokość w kłębie do 1,5 m. Waga dużego jelenia dochodzi do 350 kg (maksymalnie 497 kg)[3]. Masa spotykanych w Polsce jeleni waha się w granicach 150-160 kg, przy czym największe rozmiary osiągają osobniki około ósmego roku życia (średnio: samce 224 kg, samice 132 kg[1]) Najlepszą kondycję wykazują jelenie w wieku 5-10 lat. Ciężar zależny jest od obszaru występowania i dostępności pokarmu.
Jeleń szlachetny pokryty jest krótkim i przylegającym włosem. Sierść jelenia szlachetnego jest w zimie siwobrunatna, a w lecie rdzawobrunatna, wierzch głowy, szyja, podbrzusze i nogi są barwy ciemniejszej od reszty ciała. Ogon dochodzi do 15 cm długości.

poroże

Wszystkie podgatunki jelenia szlachetnego charakteryzują się dużym porożem (wieniec) o okrągłym pniu i dużej liczbie odrostków. Poroże zrzucane jest w połowie zimy i odrasta wczesną wiosną, osiągając największe rozmiary na początku lata u około 10-letnich osobników.
Wyrastające z możdżeni poroże składa sie z dwóch tyk. Na każdej z tyk wyróżniana jest róża (krąg przy możdżeniu), perły (drobne zgrubienia) i odnogi (odgałęzienia, których liczba może dochodzić do 30). Liczba odnóg i masa poroża zwiększa się z wiekiem jelenia do 10-14 roku życia, u starszych osobników maleje.
Poroże, chociaż zazwyczaj dobrze rozwinięte i zakończone licznymi odrostkami, nie waży dużo, od 5 do 15 kg, może osiągać długość do 160 cm. Samica, zwana łanią, poroża nie ma.

tryb życia

Z natury jest zwierzęciem dziennym, ale pod wpływem czynników zewnętrznych (obecność drapieżników, ludzi) zakłócających jego spokój i poczucie bezpieczeństwa prowadzi głównie nocny tryb życia, w dzień ukrywając się w leśnych gęstwinach. Rozpoczyna żerowanie po zmierzchu, a nad ranem wraca do swojej kryjówki. W ciągu dnia żeruje w miejscach, w których nie wyczuwa żadnego zagrożenia. Jelenie śpią tylko 60-100 minut na dobę.
Pożywienie jeleni stanowią pędy, liście, kora i owoce drzew i krzewów, trawy, zboża, zioła, ziemniaki, buraki, a zimą zeschnięte trawy, mchy, porosty, pączki i młode pędy drzew iglastych. Wychodzą też na pola uprawne skuszone burakami, kapustą, ziemniakami i zbożami.
Starsze osobniki chętnie korzystają z kąpieli błotnych na mokradłach, bagnach, w kałużach wody i w innych zbiornikach. Po takiej kąpieli ocierają się z błota o pnie drzew uwalniając się od pasożytów. Na wolności żyje średnio 5-6, maksymalnie do 15 lat, a w warunkach fermowych do 23 lat.

rozród

Rykowisko jeleni rozpoczyna się w drugiej połowie września. Byki i łanie osiągają dojrzałość płciową w drugim roku życia, ale do rozrodu przystępują zwykle samce powyżej 5 roku życia. Łanie rodzą pierwsze młode w wieku 3 lat. Po ok. 234 dniach[2] ciąży, samica rodzi w ukryciu jedno, rzadziej dwa młode, zwane cielętami. Poród przypada na maj-czerwiec. Kiedy tylko młode są zdolne do wędrówki za matką, co następuje po kilku dniach od narodzin, razem z nią dołączają do stada. Żółtawobiałe plamki na bokach i grzbiecie młodych zanikają jesienią. Cielęta żywią się mlekiem matki przez 8-10 miesięcy, pozostając przy niej do trzeciego roku życia.
Jeleń szlachetny może krzyżować się z jeleniem Dawida i jeleniem wschodnim.

znaczenie

Jako roślinożercy regulują przyrost roślin w ekosystemie lasów. Podobnie jak łosie, jelenie spałują drzewa przyczyniając się do ich zamierania. Niszczą też młode pędy drzew poprzez zgryzanie i tratowanie. Zabijane jako gruba zwierzyna łowna dla mięsa skór i poroża, hodowane na farmach (jako zwierzęta gospodarskie), w parkach i ogrodach zoologicznych.

Zagrożenia i ochrona

Naturalnymi wrogami jeleni w Polsce są wilk, ryś i niedĄwiedĄ, które regulują liczebność populacji eliminując osobniki młode i osłabione. Jeleń szlachetny w Polsce jest zwierzyną łowną z okresem ochronnym.
Badaniami jeleni na terenie Polski zajmuje się Stacja Badawcza Rolnictwa Ekologicznego i Hodowli Zachowawczej Zwierząt PAN w Popielnie.

Zasięg występowania i biotop

Obecny zasięg występowania gatunku obejmuje Europę, Azję Mniejszą i region Morza Kaspijskiego. W Azji występuje blisko z nią spokrewniona sarna syberyjska, do niedawna traktowana jako podgatunek sarny europejskiej. Zasięgi występowania obydwu gatunków graniczą ze sobą w górach Kaukazu.
W Polsce sarna jest gatunkiem pospolitym w całym kraju, najliczniejszym w jego zachodniej części.
Jej siedliskiem są równinne i górskie (do 2400 m n.p.m.) rzadkie lasy liściaste i mieszane oraz zarośla. W Europie - oprócz populacji leśnej - występuje populacja polna, która przystosowała się do życia na otwartych terenach uprawnych, łąkach, a nawet w ogrodach w pobliżu osiedli i miast.

wygląd

Sarna jest zwierzęciem średniej wielkości o smukłym ciele, wysokich nogach (cewkach), sierści czerwono-brązowej w lecie, siwo-brązowej lub siwo-żółtej w zimie, z białą lub żółtawą plamą (lustrem) na pośladkach. W Niemczech i Holandii spotykane są osobniki o czarnym ubarwieniu, a w całym zasięgu występowania również białe albo łaciate. Racice małe, ostro zakończone. Palce boczne są wysoko osadzone, nie dotykają podłoża.
Wysokość w kłębie ok. 75 cm, długość 95-140 cm (w tym tułowia ok. 70 cm), przeciętna masa ciała ok. 25 kg (koza ok. 10% mniej). Poroże samców (parostki) osiąga 25-30 cm, zwykle z trzema odnogami, zrzucane są na początku zimy; nowe rośnie do marca, kwietnia.
W 2008 w Prato we Włoszech odkryto samca sarny z jednym parostkiem położonym na środku czaszki[2]. Naukowcy uważają, że jest to wada genetyczna tego osobnika, ponieważ jego bliĄniak ma normalne poroże złożone z dwóch parostków.

tryb życia

Sarny żyją w stadach (rudlach) złożonych z kilku do kilkudziesięciu osobników prowadzonych przez doświadczoną samicę. Największą aktywność wykazują we wczesnych godzinach rannych, południowych i wieczornych. Mogą żerować w nocy. Sarna jest gatunkiem roślinożernym. Żywi się trawami, ziołami, liśćmi, grzybami i owocami leśnymi. Samce wykazują zachowania terytorialne i związaną z tym agresję.

rozród

Ciąża u saren zapłodnionych w okresie letniej rui (od połowy lipca do połowy sierpnia) trwa prawie 10 miesięcy, a w przypadku zapłodnienia w listopadzie lub grudniu - 4,5 miesiąca (zimowa ruja występuje u kóz niezapłodnionych w czasie rui letniej). U saren zapłodnionych w lecie przez pierwsze 5 miesięcy występuje zjawisko ciąży przedłużonej polegającej na zahamowaniu rozwoju płodu w stadium blastuli na okres 150 dni.
Wykocenie odbywa się w maju lub czerwcu. Samica rodzi w odosobnionym miejscu od 1 do 3 koĄląt. Pozostawia je w ukryciu podchodząc do ich kryjówki tylko na czas karmienia. W pierwszych dniach życia koĄląt kontakty matki z dziećmi oraz między rodzeństwem są ograniczone do niezbędnego minimum. Relacje rodzinne nasilają się po dołączeniu młodych do stada. Młode zaczynają pobierać pokarm roślinny w drugim tygodniu życia, do 6 tygodnia mają po bokach tułowia po 3 rzędy białych plamek. KoĄlęta pozostają przy kozie przez rok, a czasem dłużej. Dojrzałość płciową sarna osiąga w wieku 2 lat.

znaczenie

Sarny poławiane są dla mięsa i skór. Mięso (sarnina) jest uważane za bardzo smaczne. Ze skór sarny wyprawiane są zamsze (skóry zamszowe).

Zagrożenia i ochrona

Sarny są narażone na ataki drapieżników (wilk, ryś, niedĄwiedĄ, wałęsające się psy). Szczególnie narażone są młode koĄlęta zanim nabiorą zdolności szybkiego biegu. Jedną ze strategii obronnych saren jest brak zapachu młodych oraz pozostawianie ich tuż po porodzie w odosobnionych miejscach. Matka przebywa w pobliżu, ale do miejsca ukrycia koĄląt podchodzi tylko na czas karmienia. KoĄlęta sarny w pierwszych dniach życia nie mają własnego zapachu. Dzięki temu drapieżniki (nawet psy myśliwskie) nie mogą ich wyczuć. Znalezionych przypadkowo w lesie koĄląt nie należy dotykać, ponieważ w ten sposób człowiek przekazuje swój zapach, co pozbawia młode naturalnej ochrony przed drapieżnikiem. Nie należy również koĄląt zabierać pod pretekstem porzucenia przez matkę. Pozostawianie samotnych młodych w ukryciu jest naturalną strategią obronną wielu gatunków jeleniowatych.
Gatunek Capreolus capreolus nie jest objęty konwencją waszyngtońską CITES.
W Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (least concern - niskiego ryzyka).

Dzik (Sus scrofa) - gatunek dużego, lądowego ssaka łożyskowego z rzędu parzystokopytnych. Jest przodkiem świni domowej. Dzik jest popularnym zwierzęciem łownym i jako taki doczekał się w języku myśliwych wielu szczegółowych określeń, pozwalających w krótkich słowach opisać zwierzę i jego zachowanie. Z czasem część tej terminologii weszła do języka codziennego, a także języka zoologów[1]. W Polsce dzik jest pospolitym przedstawicielem tzw. zwierzyny czarnej, podlega sezonowej ochronie. Samica dzika nazywana jest lochą, samiec odyńcem, a młode warchlakiem.

Zasięg występowania i biotop

Pierwotnie Sus scrofa występował w Europie, północnej Afryce (góry Atlas) i Azji, aż po Indonezję (Archipelag Malajski) na południu i Japonię na wschodzie. W niektórych rejonach wskutek polowań jego liczebność została ograniczona.
Jego obecny, naturalny zasięg występowania obejmuje tereny od północno-wschodnich krańców Afryki przez środkową i południową Eurazję. Jest jedynym przedstawicielem świniowatych w Europie. Nie występuje na północy Półwyspu Skandynawskiego, w Finlandii i północnej części Rosji[2]. W Polsce występuje na terenie całego kraju, w Tatrach nieliczny, dochodzi do górnej granicy lasu, powyżej 1400 m[3] n.p.m. Dziki introdukowane na Florydzie Dziki introdukowane na Florydzie
Jako zwierzyna łowna został introdukowany w Australii, Nowej Zelandii, obu Amerykach, południowej Afryce i na wielu wyspach oceanicznych.
W Wielkiej Brytanii został wytępiony w XVII wieku, jednak wiele dzików hodowlanych uciekło z farm i wracają na niektóre tereny dawnego występowania (Kent, East Sussex, Dorset). Dziki były wytępione również w Szwecji. W latach 70. XX wieku i póĄniej grupki dzików pouciekały z zagród i obecnie populację dzików w południowej Szwecji ocenia się na 50000-70000 osobników. Parlament (Riksdag) zaliczył niedawno dziki do fauny szwedzkiej. W ograniczonym stopniu zezwolono na polowania.

Środowisko

Dzik jest eurytopem, unika tylko terenów otwartych i górskich. Zasiedla głównie obszary o dużej lesistości, ponieważ w lasach znajduje pokarm oraz schronienie. Idealnym siedliskiem dla niego są lasy liściaste i lasy mieszane, gdzie znajduje się najwięcej typowego dla niego pokarmu. Optymalnym środowiskiem dla tego gatunku są prawdopodobnie lasy łęgowe. Dzik dzięki swej plastyczności ekologicznej jest jednym z najważniejszych i najliczniejszych dużych ssaków naszej strefy klimatycznej.

morfologia

Duży ssak o krępej budowie, z silnie rozwiniętą przednią częścią ciała i wyraĄnie niższym zadem. Przeciętnie osiąga 1,1-1,5 m, a największe osobniki do 2 m długości ciała bez ogona. Na krótkiej, grubej i muskularnej szyi osadzony jest klinowaty łeb o małej mózgowioczaszce i dużej trzewioczaszce. Część przedoczna wyciągnięta w długi ryj (gwizd). Przednią krawędĄ ryja tworzy chrzęstna płytka nosowo-wargowa, tzw. tarcza ryjowa, zwana przez myśliwych tabakierą. Tarcza ryjowa jest naga, silnie unerwiona i dobrze umięśniona, nawilżana wydzieliną gruczołów tarczy ryjowej.
Wysoko osadzone, stojące uszy (słuchy) w kształcie trójkąta są silnie owłosione. Oczy dzika (świece) są małe, brunatne i wysoko położone. Silne, czteropalczaste nogi (biegi) średniej długości. Palce środkowe (III i IV) są większe i dłuższe, zakończone racicami, a palce zewnętrzne (II i V) mniejsze i krótsze, zakończone raciczkami (szpilami). Na twardym terenie raciczki nie dotykają podłoża.
Na końcu stosunkowo długiego ogona znajduje się pęk długich włosów. Skóra dzika ma czarny kolor. Pokryta jest okrywą włosową złożoną z twardej, elastycznej szczeciny (pióra) oraz gęstych włosów wełnistych. Samice mają po 6 par sutków.
W Karpatach największe samce mogą osiągać prawie 350 kg, natomiast dziki południowoeuropejskie nie dorastają do połowy tej masy.
Ubarwienie dzika jest zmienne, latem ciemniejsze. Może przechodzić od niemal czarnego przez brązowo-czerwone po płowe. Z powodu zwyczaju tarzania się w błocie jest zbliżone do barwy gleby występującej w rejonie życia osobnika. Niekiedy sierść na bokach jest tak pozlepiana żywicą, że tworzy pancerz zwany usmołem. Młode dzika, warchlaki, do 3-4 miesiąca życia mają wzdłuż tułowia czarne pasy.
U tego gatunku jest wyraĄnie zaznaczony dymorfizm płciowy. Odyniec (samiec) jest znacznie większy od lochy (samicy), a w starszym wieku bardzo rozrastają mu się fajki (kły górne). Dolne kły, zwane szablami, krzyżują się z fajkami i tworzą bardzo groĄny oręż tego zwierzęcia. Sus scrofa ma największą spośród lądowych ssaków łożyskowych liczbę zębów. W uzębieniu występują wszystkie kategorie zębów, zarówno w łuku górnym jak i dolnym. Zęby boczne są typu bunodontycznego.

zmysły

Najczulszym zmysłem dzików jest węch. Mają także bardzo dobrze rozwinięte zmysły smaku i słuchu. Wzrok tych zwierząt jest prawdopodobnie dobry, chociaż przez rozłożenie oczu po bokach głowy nie widzą dobrze tego, co dzieje się z przodu ciała.

tryb życia

Zwierzę stadne, żyjące w grupach rodzinnych nazywanych watahami. W skład gromady wchodzi stara locha - przewodniczka - oraz lochy z warchlakami (młode do osiągnięcia dojrzałości płciowej). Pozostałe osobniki są słabiej związane ze stadem. Odyńce rzadko wiążą się z grupą.
Dziki w ciągu dnia odpoczywają w barłogach lub tarzają się w błocie. Wieczorem osobniki wyruszają na żer i pod osłoną nocy wychodzą z lasu na pola. Mogą być szkodnikami upraw.
Biegają kłusem, w galop zrywają się rzadko i potrafią nim przebiec tylko kilkaset metrów. Dobrze pływają, dlatego występują na jeziornych i rzecznych wyspach.
W stadzie dziki bardzo lubią czyścić sobie nawzajem skórę, czochrając się o pnie drzew. Czasem leżą w barłogu bardzo stłoczone. Dzik jest agresywnym zwierzęciem i w niektórych sytuacjach odważnie szarżuje na wroga. Lochy z potomstwem są szczególnie niebezpieczne.

pożywienie

Dzik jest typowym wszystkożercą. Żywi się m.in. żołędziami, orzeszkami buczynowymi. Jest utrapieniem rolników - ryjąc, potrafi poczynić wielkie szkody, zwłaszcza w uprawach roślin bulwiastych. W runie znajduje dżdżownice, owady, gryzonie, których nory odnajduje węchem, kłącza roślin, grzyby. Zjada nawet padlinę. Zdobywa pokarm głównie przekopując ziemię swym wrażliwym, wydłużonym ryjem (gwizdem).

rozród

Okres godowy, zwany u dzików huczką, trwa zimą - od listopada do stycznia. Po 16-20 tygodniowej ciąży locha może wydać na świat nawet 12 młodych. Locha przed porodem układa sobie legowisko z roślin.
Warchlaki rodzą się z otwartymi oczami i od razu ruszają za matką. W ciągu pierwszych dni walczą o miejsce przy sutkach, ale póĄniej ustala się już hierarchia karmienia.
Są bardzo nieodporne na niskie temperatury i jak na parzystokopytne mocno uzależnione od troskliwej opieki matki. Ssą lochę przez 3 miesiące. Po 10 miesiącach wyglądają już jak osobniki dojrzałe. Dziki w naturze dożywają 40 lat.

Znaczenie gospodarcze

Z gospodarczego punktu widzenia dziki wyrządzają sporo szkód w przyleśnych uprawach rolnych oraz łąkach. W Polsce wyrządzają szkody zwłaszcza w uprawach roślin okopowych (ziemniak, burak, rzepa i marchew), zbożowych i bobowatych. W lasach niszczą mrowiska.
Dziki są zwierzętami łownymi zaliczanymi do zwierzyny grubej - czyli takiej, do której strzela się kulą, a nie śrutem - i tzw. zwierzyny czarnej. Poławiane przez człowieka głównie dla mięsa. Przed wynalezieniem materiałów syntetycznych ze skóry dzików wykorzystywano szczecinę. Wyprawiona skóra oraz kły dzików - w gwarze myśliwskiej nazywane orężem - stanowią cenione trofea łowieckie. Kępki włosów pobierane z grzbietu dzika są wykorzystywane przez myśliwych jako element dekoracyjny do kapelusza.

Udomowienie

Udomowioną formą dzika jest świnia domowa (Sus scrofa f. domestica) opisywana często pod nazwą Sus domestica, choć nie jest odrębnym gatunkiem.
Dokładny czas i miejsce domestykacji dzika nie są znane. Przypuszczalnie, ok. 11 tys. lat temu (9 tys. lat p.n.e.) niezależnie od siebie zostały udomowione dwa jego podgatunki: europejski i azjatycki. Już Karol Darwin wyróżnił wśród udomowionych świń dwie podstawowe formy, które traktował jako odrębne gatunki i opisał pod nazwą Sus scrofa dla formy europejskiej i Sus indicus dla azjatyckiej. Badania genetyczne sugerują, że udomowienie miało miejsce w Chinach i na Bliskim Wschodzie skąd świnie trafiły do Europy. Odkrycia na stanowiskach archeologicznych w Turcji wskazują na nasilenie relacji pomiędzy ludĄmi a dzikami w drugiej połowie IX tysiąclecia p.n.e. Istnieje przypuszczenie, że w Europie rozwinęły się dwie linie rozwojowe świń, co może oznaczać, że poza Chinami istniały inne ośrodki domestykacji. Badacze próbują ustalić, czy udomowione świnie pojawiły się w jednym miejscu na świecie i zostały szeroko rozprzestrzenione, czy też - na co wskazują wyniki dotychczasowych badań - wraz z rozwojem cywilizacji rozprzestrzeniła się "technologia" udomowienia dziko żyjących świniowatych i wiedza ta została wykorzystana w wielu regionach Europy i Azji.
Walory mięsa z dzika oraz łatwość jego utrzymania na terenie zamkniętym skłania ludzi do prowadzenia chowu dzików niezależnie od chowu wielu ras świni domowej. W Polsce do prowadzenia chowu dzików wymagana jest zgoda Ministra właściwego do spraw środowiska.

Zagrożenia i ochrona

W Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów Sus scrofa został zaliczony do kategorii LC (least concern - niskiego ryzyka), a podgatunek S. s. riukiuanus w kategorii VU (vulnerable - narażony na wyginięcie).
Na dziki poluje wiele drapieżników, m.in. wilki, niedĄwiedzie, duże koty, krokodyle, węże, jednak największym zagrożeniem pozostaje człowiek. Dziki są podatne na zakażenie wirusem ASF ( w Polsce nie występuje).

Ciekawostki

Jedną z bardziej znanych legendarnych mistyfikacji jest tzw. Hogzilla - monstrualnych rozmiarów dzik. W rzeczywistości mierzył on 2,25-2,4 m, a nie jak przypuszczano 3,60 m i ważył ok. 360 kg, a nie ok. 450 kg. Został upolowany 17 czerwca 2004 przez amerykańskiego myśliwego Chrisa Griffina. Hogzilli został poświęcony film dokumentalny wyemitowany w 2005 r. w kanale telewizyjnym National Geographic.

Lis – nazwa zwyczajowa oznaczająca zwierzę z gatunku Vulpes vulpes, a także przedstawicieli innych gatunków, podobnych do lisa, a należących do rodzajów: Alopex, Dusicyon i Urocyon. W gwarze myśliwskiej samca nazywamy lisem lub psem, samice - liszką, lisicą lub suką, młode liskami, lisiętami lub szczeniętami, a jesienią - niedoliskami.

pożywienie

ssaki (głównie gryzonie), ptaki, padlina, czasem gady, bezkręgowce, i pokarm roślinny (jagody, orzechy)

dane liczbowe

długość bez ogona: od 49 do 91 cm, długość ogona: od 27 do 63 cm, wysokość w kłębie: 35 do 50 cm, masa ciała: od 2,2 do 10 kg, ciąża: 52 dni ilość szczeniąt w miocie: od 1 do 10, zwykle 4 do 8

charakterystyka

Lisy żyją w parach lub grupach socjalnych, złożonych z dominującej samicy (zwanej alfa), dominującego samca i różnej liczby (3-5) podporządkowanych samic. Samice te są córkami lub wnuczkami samicy alfa. W zamian za możliwość przebywania na terytorium matki pomagają jej w odchowaniu potomstwa, dostarczając szczeniętom pokarmu.

Wrogami lisów są duże drapieżne ptaki (orły i orliki), a także puchacze, które mogą porywać szczenięta. Pośród drapieżnych ssaków najgroĄniejsze dla lisów są psy. Z dzikich gatunków ssaków drapieżnych groĄne mogą być wilki, rzadziej rysie czy rosomaki. Lisy często korzystają z resztek zdobyczy większych drapieżników i wówczas mogą paść ich łupem.

NajgroĄniejszą chorobą roznoszoną przez lisy jest wścieklizna. Wirus wywołujący wściekliznę jest przenoszony głównie przez ukąszenia, nie tylko na inne lisy, ale też na różne gatunki zwierząt dzikich i domowych. Podjęto działania przeciwko tej chorobie i co rok szczepi się zwierzęta na tą chorobę, dlatego lisy nie są już niebezpieczne pod tym względem. Częstą choroba lisów jest świerzb. Znaczne zagrożenie dla zdrowia (w przypadku spożywania niemytych owoców runa leśnego) stwarzają też wydalane przez lisy wraz z kałem jaja bąblowca.

Pozyskanie w Polsce w latach 2004/2005 to około 137 tys. sztuk. W Europie, Azji, Ameryce Północnej i Australii występuje lis pospolity V. vulpes.

Lisie futro było cenione ze względu na kolor i puszysty włos. Lisie futro ma kolor od jasnorudego do czarnego,w zależności od gatunku.

W Polsce lis jest zwierzęciem łownym o okresie polowań od 1 lipca[1] [2] do 31 marca, a na terenach obwodów łowieckich, gdzie występuje głuszec lub cietrzew przez cały rok. Na skutek prowadzonych akcji ochronnych w Polsce występuje obecnie problem nadmiernej ilości lisów, które w naturze dziesiątkowała wścieklizna.

Borsuk (jaĄwiec, Meles meles) - ssak drapieżny z rodziny łasicowatych. Głowne cechy to: silna budowa, sierść sztywna, wierzch szary, brzuch i nogi czarne, na głowie 2 czarne pręgi, oczy i uszy małe, ogon (kwiat) krótki, łapy zakończone pięcioma palcami i długimi pazurami, długość ciała do około 90 cm, wysokość do 30 cm, waga 15-20 kg (czasami więcej).

pożywienie

Borsuk jest wszystkożerny. Jego główne pożywienie to korzonki, grzyby, żołędzie, ślimaki, dżdżownice oraz wszelkiego rodzaju owady i ich larwy. Zjada także młode króliki, zające, ptaki i jaja ptasie, jak również marchew zwyczajną, buraki, wszelkie owoce i jagody.

występowanie

Borsuk występuje w lasach Eurazji (w całej Polsce). Za ostoję obiera okolice lesiste, w szczególności lasy mieszane i liściaste z bogatym podszytem, otoczone urodzajnymi polami. Uwielbia przebywać w pobliżu terenów podmokłych i wody.

rozmnażanie

Okres godowy borsuka trwa od lutego do paĄdziernika. Najczęściej do kopulacji dochodzi w sierpniu. W grudniu jajeczka zagnieżdżają się w macicy, a w lutym następnego roku rodzą się młode ( od 1 do 4). Narodziny odbywają się w specjalnie przygotowanej norze. Tutaj młode borsuki pozostają przez 8 tygodni. Karmione są mlekiem matki, a ssać przestają po 4 miesiącach życia.

nora

Borsuk prowadzi życie nocne, dzień przesiaduje w norze, a właściwie w komorze nory. Nora jest bardzo czysta w odróżnieniu od nory lisiej. Wszystkie nieczystości z nory wyrzuca na zewnątrz, a swoje odchody zakopuje w pobliżu nory w małych dołkach. Z nastaniem mrozów borsuk zasypia w norze. Zimowy sen nie jest ciągły, gdyż w dniach ocieplenia budzi się i wychodzi z nory, by zaspokoić pragnienie lub coś złowić. W czasie zimowego snu borsuk żyje nagromadzonym w organizmie tłuszczem, przez co traci na wadze do 7 kg.

ochrona

Ze względu na tryb życia i niewielką atrakcyjność dla myśliwych, borsuki nie są poważnie zagrożone. Są jednak często zabijane przez człowieka jako zwierzęta przenoszące wściekliznę. Jego naturalnymi wrogami są wilki i rysie. Na borsuki można polować od dnia 1 września do dnia 30 listopada, a na terenach obwodów łowieckich, na których występuje głuszec lub cietrzew - przez cały rok.

ciekawostki

Czasami borsuki zamieszkują jamę wspólnie z królikami, lecz nigdy z lisami. Borsuk nie jest w stanie znieść niechlujstwa lisa – śmietnika jaki robi w norze i okolicy, ani zapachu jaki roztacza. Gdy lis "wprowadzi się" do borsuczej nory, borsuk ją opuszcza i kopie sobie nową. (wg Gawędy o zwierzętach J. Żabińskiego)
Borsuki unikają zakładania nor w miejscach podmokłych, gdzie woda mogłaby zalać ich nory.
Szczęki borsuka są silne i tak zbudowane, że nie można ich wykręcić bez złamania czaszki.

Jenot (Nyctereutes procyonoides) - ssak należący do rzędu drapieżnych i rodziny psowatych. Inne nazwy: szop usuryjski, junat, tanuki, lis japoński, kunopies. Jest jedynym przedstawicielem rodzaju Nyctereutes.

opis

Długość ciała 49 – 70 cm, długość ogona 13 – 20 cm, masa ciała 5,5 – 9 kg. Futro puszyste o szarym zabarwieniu, z ciemną pręgą wzdłuż grzbietu. Bardzo charakterystyczne są odstające pasma włosów po bokach głowy – bokobrody. Pysk czarny. Z wyglądu przypomina szopa pracza, ale jenot ma ledwo przylegające do futra uszy i bardziej puszyste futro.

występowanie

Występuje w Azji i Europie, choć jego pierwotnym obszarem występowania był Daleki Wschód. Nie jest to nasz rodzimy gatunek, w Polsce występuje od stosunkowo niedawna. Ze względu na swoje wartościowe futro został zaaklimatyzowany na Ukrainie, Białorusi i Litwie. Stąd samorzutnie rozprzestrzenił się po Polsce i Europie. Obecnie spotykany również w Skandynawii, Rumunii i Niemczech. W Polsce zanotowano jego obecność w środowisku naturalnym po raz pierwszy w roku 1955. Występuje na terenie całego kraju, najliczniej w północno-wschodnich województwach.

biotop

Występuje przede wszystkim w dużych lasach i różnego rodzaju mniejszych zadrzewieniach. Lubi przebywać w pobliżu wody.

tryb życia

Jest drapieżnikiem, ale dużą część jego pożywienia stanowią też rośliny. Poluje głównie nocą. Głównymi ofiarami jego polowań są drobne gryzonie oraz jaja i pisklęta ptaków gniazdujących na ziemi. Nie gardzi także drobniejszą zdobyczą: ślimakami, owadami, skorupiakami i drobnymi kręgowcami. W dzień ukrywa się w norach. Rzadko jednak kopie je sam, przeważnie wykorzystuje nory wykopane przez borsuka lub lisa. Czasami kryje się w dziuplach drzew.

rozród

Ciąża trwa od 59 do 64 dni. Samica rodzi 5 – 7 młodych (w kwietniu lub w maju). Przez dwa miesiące odżywiają się mlekiem matki, następnie stopniowo przechodzą na inny pokarm. Towarzyszą matce aż do jesieni. Dojrzewają płciowo w 9 – 11 miesiącu życia.

ciekawostki

Jenot jest łatwy do oswojenia, mało agresywny. Nie jest zagrożony wyginięciem. Jako jedyny z psowatych zasypia na zimę. Futro jenota jest wykorzystywane przy produkcji kurtek, najczęściej jako ozdoba kaptura.

Szop pracz (Procyon lotor) – ssak łożyskowy z rodziny szopowatych, rzędu drapieżnych, występujący w Ameryce Północnej. Introdukowany w Europie Środkowej i Wschodniej, w tym Polsce. Ma charakterystyczne czarno-białe plamy pod oczami i czarne kręgi na ogonie; z tego powodu hodowany na futro. Szopy łatwo się oswajają i dają tresować, są zatem również chętnie trzymane w domach. Przydomek "pracz" pochodzi od obserwacji zachowania tych zwierząt w europejskich ogrodach zoologicznych; trzymane tam szopy przed spożyciem pokarmu płukały go długo w wodzie; w naturze to zachowanie nie występuje.
Szop dobrze pływa, wspina się na drzewa, jest aktywny w nocy.

charakterystyka

Do Europy sprowadzony w latach 30. XX wieku. Uciekinierzy z ferm stworzyli w latach 50. i 60. dziką populację na terenie Niemiec. W latach 80. pojawił się w zachodniej Polsce. Widywany jest obecnie np. w Parku Narodowym "Ujście Warty" w woj. lubuskim.

Gęś gęgawa (gęgawa) (Anser anser) - duży, wędrowny ptak wodny z rodziny kaczkowatych, zamieszkujący Eurazję. Zimuje w basenie Morza Śródziemnego oraz w środkowej i południowej Azji. Przeloty w lutym - marcu i wrześniu - listopadzie. W Polsce nielicznie lęgowa (około 1500 par na północnym zachodzie kraju), ale dość liczna na przelotach. Przodek gęsi domowej.

cechy gatunku

W upierzeniu brak dymorfizmu płciowego. Ogólna barwa szaropopielata, wierzch i boki z poprzecznym prążkowaniem, spód jaśniejszy z ciemniejszym pręgowaniem. Brzuch i podogonie białe. Na szyi podłużne pręgi. Nogi różowe, dziób pomarańczowy. Podgatunek zamieszkujący środkową i wschodnią Azję - A. anser rubirostris ma dziób różowy, jest nieco jaśniejsza i ma nieco szersze pręgi na wierzchu ciała.

wymiary średnie

Długość ciała 83-98 cm; rozpiętość skrzydeł ok 160 cm; waga ok. 2,5 - 6 kg.

biotop

Słodkowodne zbiorniki gęsto porośnięte trzcinami, bagniste łąki i moczary. Preferuje tereny trudnodostępne.

gniazdo, jaja, wysiadywanie

Gniazdo budowane na lądzie lub wodzie, w trzcinach, szuwarach, czasem w wierzbach.
Wyprowadza jeden lęg w roku, składając w marcu lub kwietniu 2 do 20 jaj.
Jaja wysiadywane są przez okres 27-29 dni przez samicę. Pisklęta opuszczają gniazdo po 1 lub 2 dniach, a zdolność lotu uzyskują po około 8 tygodniach.

Krzyżówka (kaczka krzyżówka) (Anas platyrhynchos) - średniej wielkości wędrowny ptak wodny z rodziny kaczkowatych, zamieszkujący Europę, Amerykę Północną, Azję oraz Australię i Nową Zelandię. Najpospolitsza kaczka w Polsce. Przeloty w II – IV i VIII – XII. Coraz więcej osobników zimuje na niezamarzniętych wodach (większych rzekach, jeziorach, zbiornikach) oraz w miastach, gdzie są dokarmiane przez ludzi.